De Pinas

Gewapende Koopvaarder

(Klik op het icoon om te starten. Het programma opent in een nieuw tabblad, lees hier gerust verder terwijl deze laadt)

De 17e eeuwse Pinas

De Pinas was een gewapend koopvaardij schip gebouwd voor de handel op de Oost.

Kenmerkend voor de Pinas was zijn relatief kleine formaat en de platte spiegel. Het schip in de viewer is gemodelleerd op basis van de instructies geschreven door Nicolaes Witsen in “Aeloude en Hedendaegse Scheepsbouw en Bestier” daterend uit 1671. De naam Pinas en de betekenis ervan is echter niet duidelijk te bepalen.

Het uiterlijk, gebruik en naamgeving veranderde geleidelijk over de tijd, zonder dat hiervoor duidelijke redenen worden aangetroffen in de buitenste constructie of vorm van het schip. Al is deze regel van toepassing op vele schepen, de Pinas is hier een onmiskenbaar voorbeeld van.

Een pinas was een gewapende koopvaarder met een platte achterspiegel, drie masten en een boegspriet. Het was het belangrijkste handelsschip voor de vaart binnen Europa en Noord-Afrika, maar ook op de vaart naar Noord-Amerika en de Caraiben werd (met name door de WIC) van het type gebruik gemaakt. Ook de VOC voer met pinassen als retourschepen, al waren die wel op de lange reis naar Indie aangepast wat grootte, bewapening en dimensies betreft. De pinas is bekend als het iconische beeld van het 17de-eeuwse schip met zijn bollende zeilen, wapperende vlaggen en dreigende kanonslopen uit de geschutspoorten.

Verkenning

(Opent in nieuw tabblad, lees hier gerust verder terwijl het programma laadt)

Hier waan je je aan boord van het schip. Ervaar hoe het is om door een zeventiende-eeuws pinas schip te wandelen en te beleef hoe het geweest moet zijn aan boord van zo’n schip. Verken alle ruimtes, inspecteer onderdelen van het schip en vaar per sloep om de Pinas heen.

Hoewel de vormgeving van dit onderdeel van het Witsen –Scheepsbouw programma sterk gebaseerd is op de game wereld is bewust niet geprobeerd het inwendige nadrukkelijk ‘echt’ te laten lijken. Zo zijn masten en ra’s wel naar de maten in Witsens boek gemaakt, maar ze zijn niet voorzien van touwwerk en zeilen. Waar het hier om gaat is de constructie van het schip en de wijze waarop die werd gebouwd. Daardoor lijken sommige onderdelen ietwat gestyleerd en te scherp gedefineerd. Wij hebben geprobeerd de gebruiker een beeld te verschaffen van het uit- en inwendige van het schip, zonder ons te buiten te gaan aan romantische onderdelen van de inrichting, behalve waar de maten daarvan uitdrukkelijk door Witsen zijn gegeven.

Verder lezen

Om door het schip te kunnen lopen is enige vaardigheid vereist. Net als in videogames kan de gebruiker door te spelen met de toetsen W, A, S en D zich voortbewegen van dek naar dek en van compartiment naar compartiment. Met de muis kan worden rondgekeken en kunnen onderdelen waarvan de gebruiker meer wil weten worden aangewezen om informatie op te vragen.

Bouwfasen

(Opent in nieuw tabblad, lees hier gerust verder terwijl het programma laadt)

In “Aeloude en Hedendaegse Scheepsbouw en Bestier” beschreef Nicolaes Witsen in 1671 uitgebreid hoe de Nederlandse scheepsbouw te werk ging. Dit is één van de weinig bewaard gebleven boeken over scheepsbouw in de 17e eeuw. In deze module loop je stap voor stap de fases door waarop een een schip gebouwd werd. Neem de tijd om onderdelen van het schip te isoleren en inspecteren.

In het Witsen-Scheepsbouw programma is deze aparte afdeling ingeruimd om te laten zien hoe Hollandse schepen in de 17de eeuw (en ver daarna) werden gebouwd. Voor onze 21ste-eeuwse ogen doet het vreemd aan dat er werd gebouwd zonder een vooraf uitgetekend ontwerp op papier. Nog ongewoner lijkt de bouwvolgorde: eerst de buitenhuid en pas daarna de spanten. Hoe de scheepsbouwers dat voor elkaar kregen, wordt vertoond in een reeks van 14 bouwfasen, waarbij de gebruiker meteen interactief vertrouwd wordt gemaakt met de namen van de verschillende onderdelen, die naar believen kunnen worden getoond of weggelaten.

Verder lezen

Weergegeven wordt hoe tijdens de eerste tien fasen het grote werk wordt uitgevoerd: kiel, stevens, huis, spanten, dekbalken en beplanking. In fase 11 vindt de tewaterlating plaats, kort nadat de huid aan de buitenkant is dichtgetimmerd. De verdere afbouw vindt plaats op het water. Fase 14 toont het schip in zijn voltooide staat.

De ‘shell-first’ bouwmethode is gebaseerd op een stelsel van vuistregels, die toepasbaar waren op elk onderdeel van het schip. Niet alleen de maten van het schip zelf waren zo gedefinieerd (de breedte een kwart van de lengte, de holte een tiende), ook de afmetingen van kiel, stevens, huidbepanking, spanten, etc. waren onderworpen aan formules. Deze formules kunt u vinden in de afdeling Encyclopedie.

Hoewel er nadelen aan dit traditioneel ontwikkelde vuistregel-systeem kleefden, bleek het buitengewoon effectief en goedkoop te zijn. Een gemiddeld schip, zoals de pinas die hier wordt gehandeld, kostte de werf niet meer dan vier tot vijf maanden, van aanbesteding tot oplevering. Er hadden dan 20 tot 22 man aan gewerkt, zes dagen in de week, van vijf uur ’s morgens tot 8 uur ’s avonds. Er werd goed verdiend op onze werven. Een vakman verdiende ’s zomers per dag 1,5 gulden, ’s winters als de dagen korter waren, 1 gulden. Een schip als de pinas van 134 voeten kostte de aanbesteder kant en klaar ongeveer 100.000 gulden, in die tijd al een vermogen. Niettemin waren de Hollandse scheepswerven goedkoper dan andere en werden er voortdurend zowel handels- als oorlogsschepen vanuit het buitenland besteld en afgeleverd.

De grootste conglomeratie van werven vond men in de Zaanstreek, maar ook elders was er nauwelijks een plaats aan het water te vinden waar niet ook scheepswerven stonden.

Het gebruik van het programma is eenvoudig. Als u een bepaald deel van het schip van dichterbij wilt bekijken, links-klik er dan op met uw muis, u kunt het gekozen deel vervolgens in alle standen bekijken door de muis te bewegen. Ook kunt u door vinkjes te zetten of weg te laten een onderdeel isoleren van de rest, zodat u weet hoe het onderdeel heet. Er is onderdscheid gemaakt tussen onderdelen van het schip en de hulpmiddelen die er op de werf nodig waren om het schip te bouwen. Ook die kunt u naar believen zien of weghalen. Om de bouw ook in het inwendige van het schip te kunnen volgen, hebt u de mogelijkheid de bakboord helft weg te laten.